Akademik kariyer hedefleriniz var veya basitçe öğrenmeye doyamıyorsunuz ve yurtdışında doktora yapma kararı aldınız. Öncelikle tebrik ederiz, sevgili doktor adayı!
Geleceğiniz için aldığınız bu önemli kararı yurtdışında gerçekleştirme düşünceniz var, ancak biraz kafanız mı karışık? Kesinlikle yalnız değilsiniz, bu emek gerektiren bir süreç ve düşünecek pek çok faktör var.
- Başvuracağınız okulları neye göre seçmelisiniz?
- Doktora Başvuru için neler gerekiyor, şartlar nedir?
- Hangi ülkeler için hangi belgeler gerekiyor?
- Belgeler tamam da kira, yeme içme, kırtasiye, eğlence gibi temel yaşam masrafları nasıl karşılanacak?
- Yurtdışında doktora yapmak nasıl avantajlar sağlar? Tüm bunlara değer mi?
Doktora İçin Okul Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Yurtdışında doktora yapmak için sürecin ilk adımı başvuracağınız yerleri araştırmak ve karar vermek. Amerika için süreç başlamayı düşündüğünüz dönemden bir yıl önce başlar. Genelde Aralık ayı gibi başvurular biter ve en geç Mart ayı gibi sonuçlar duyurulur.
ABD’de çok çetin bir rekabet bulunuyor, kesin sonuç alabilmek için ortalama 9 okula başvurmak öneriliyor. Avrupa, Avustralya ve dünyanın kalanında çoğunlukla 3-4 ay önceden başvurmak yeterli olacaktır. Burada sorun kabul almaktan ziyade burs bulabilmektedir.
Seçeceğiniz okul alanınızda oluşturacağınız network’ü ve uzmanlığınızı olduğu kadar, belkide gelecekte yaşadığınız şehri bile belirleyecek.
Bu yüzden hem ilgi alanınıza, çalışmak istediğiniz konuya, hocaların çalışmalarına, okulun imkanları ve kaynaklarına, hem de üniversitenin yer aldığı mekana ve yaşam koşullarına dikkat etmelisiniz.
Yurtdışında Doktoraya Nasıl Başvurulur?
Başvuracağınız okullara karar verdikten sonra, her birinin başvuru gerekliliklerini öğrenip hazırlıklara başlamalısınız. Başvuru hazırlığını kabaca üç aşamada düşünebilirsiniz:
- Önkoşulları sağlama: Okula ve programa göre farklı akademik önkoşullar ve sınav zorunlulukları olabiliyor. Bazı okullar akademik geçmiş konusunda çok katı davranıp ortalama alt sınırı veya belli derslerden belli notlarla geçme zorunluluğu koyabiliyor. Lisansınızı bitirdiğiniz üniversitenin belli koşulları sağlaması (örneğin, İngilizce öğrenim) istenebiliyor.
Bazı programlar yüksek lisans mezunu olma şartı koyuyor, ancak özellikle Amerika’da çoğu programa lisanstan hemen sonra başvurabiliyorsunuz. Yüksek lisans, doktora programının içine dahil oluyor. - Hocalarla ve potansiyel danışmanlarla önceden iletişim kurma: Doktora yurtdışında üniversite okuma deneyiminden oldukça farklıdır. Bölüm kadrosu doktora öğrencilerine meslektaşları gözüyle bakar, bir nevi usta-çırak ilişkisi kurarak yakından çalışırlar. Teziniz sizin olduğu kadar danışmanınızın da kariyeri için önemlidir. Bu yüzden beraber çalışmak istediğiniz hocalarla önceden iletişim kurmak, kendinizi tanıtmak gerekli olabilir.
- Talep edilen belgeleri hazırlama: Bunun detayları yazının devamında. Malum, bürokrasi şakaya gelmez!
Bu aşamaları tamamlayıp, belgelerinizi yolladıktan sonra bekleme süreci başlar. Birkaç ay içinde mülakata çağrılanların listesi açıklanır, eğer seçildiyseniz kendinizi tebrik edin, çünkü yüzlerce aday içinden o listeye kalmak hiç kolay değil! Mülakatı da geçerseniz resmi olarak programa kabul ediliyorsunuz, gerisi bürokrasi.
Yurtdışı Doktora Eğitimi İçin Gereken Belgeler
Hem Türkiye’de hem de dünyanın farklı ülkelerinde doktora başvurusu için gereken temel belgeler hemen hemen aynıdır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
- Online başvuru formu
- Lisans diploması
- Akademik transkript: Okuduğunuz kurumdan resmi olarak alınmış, ıslak imzalı bir kopya olması isteniyor. Okulunuzdan mümkünse İngilizce transkript talep etmeye dikkat edin.
- Örnek makale: Sanat, sosyal bilimler ve dil fakültelerinde özellikle istenen bir belge, daha önce yazdığınız alanınızdan bir akademik makale. Sizi en iyi temsil ettiğini düşündüğünüz güçlü bir makaleyi seçip, başvurmadan önce üzerinden geçmeniz tavsiye edilir.
- CV: Özellikle eğitim ve araştırma geçmişinizi, alanınızla ilgiliyse çalışma deneyiminizi, varsa yayınlarınızı, aldığınız ödülleri, başarıları, bursları, okul dışı faaliyetleri ve gönüllü etkinlikleri belirtmeniz beklenir.
- Niyet mektubu: (Statement of Purpose/Personal Statement/Motivation Letter) – Yazmayı planladığınız tezin konusundan kısaca bahsetmeniz; konuya dair akademik arkaplanınızı, neden o okulda ve bölümde çalışmak istediğinizi ve hangi hocaların yardım edebileceğini açıklamanız beklenir. Çok fazla başvuru geldiği ve çoğuna hızlıca göz gezdirildiğini hesaba katarak, klişelerden kaçınmalı ve olabildiğince kısa ve öz olmalısınız.
- Referans mektupları: Dersini aldığınız, sizi ve çalışma tarzınızı tanıyan lisans hocalarınızdan olması tercih edilir. Alanında saygın, uluslararası alanda tanınan ve gideceğiniz yerle bağlantısı olan hocalar avantaj sağlar.
- Dil yeterlilik belgesi: Başvurulan programın akademik diline göre değişir. Öğrenim dili İngilizce olan okullar başvuru tarihinde geçerliliği süren IELTS ya da TOEFL sonuç belgesi ister. Taban puanları da yine okuldan ve programdan programa değişir. Amerika ve Kanada’daki okullar TOEFL’ı tercih ederken Avrupa okulları genellikle IELTS ister.
- Genel ve alana özel GRE (veya GMAT) sonuçları: GRE düzenli olarak uygulanan, lisansüstü eğitim için gereken ve İngilizce eğitim veren çoğu ülkenin başvuruda zorunlu kıldığı sınavdır. Bizdeki ALES’in bir türevi gibi düşünebilirsiniz.
Yurtdışında Okurken Yaşam Masrafları Nasıl Karşılanır?
Yurtdışında doktora yapmak dışarıdan öğrencilik gibi gözükse de aslında tam zamanlı bir iştir. Profesyonel akademik çalışma yapma yeterliliğinizi kanıtladığınız, bunun için yoğun araştırma yaptığınız bir dönemdir. Bu da yarı-zamanlı veya tam-zamanlı başka bir işte çalışmayı genelde zorlaştırır.
Doktora öğrencilerine genellikle çalıştıkları konuyla paralel Asistanlık görevleri verilir. Amerika ve Kanada’da Asistanlık karşılığında her ay yaşam masraflarını karşılayacak bir maaş, bazı okullarda kalacak yer sağlanır.
Amerika’da okulların sağladığı doktora bursları 9 ay boyunca verilir, okula ve bölüme göre yıllık ortalama 15.000-30.000 dolar arası değişir.
Ayrıca yıllık 50.000 dolara kadar eğitim ücreti ve masraflarını karşılayan Fulbright programı gibi alternatifler de bulunuyor. Avrupa’da doktora düşünüyorsanız Jean Monnet gibi programları veya ülkeye/akademik alana özel alternatiflere bakabilirsiniz. Burslarla ilgili detaylı bilgi için bu yazımıza göz atabilirsiniz.
Çalışacağınız alana göre sivil toplum örgütleri (Heinrich Böll Vakfı, Friedrich Ebert Vakfı), uluslararası örgütler (Avrupa için AB fonları), şirketler ve devlet kurumlarının (Almanya’da DAAD ve Türkiye’den Tübitak) sağladığı burslardan da yararlanabilirsiniz.
Örneğin 2214-A Yurt Dışı Doktora Sırası Araştırma Burs Programı kapsamında 2021 yılı için Tübitak başvuruda bulunan 468 kişiden 441’ini bilimsel değerlendirmeye alıp toplamda 247 kişiyi desteklemiştir. Bilimsel değerlendirmeye giren adayların %56’sı desteklenmiştir.
AR&GE süreçlerine katkıda bulunan veya belirli şahsi ya da kurumsal amaçlara yarar sağlayan araştırma konuları ve alanlar cömert şekilde fonlanabiliyor.
Yurtdışında Doktora Yapmanın Avantajları
Oldukça meşakkatli bir süreç. Peki değiyor mu? Neden Türkiye değil de yurtdışında doktora yapmalı?
- Network’ünüzü genişletme fırsatı sağlar.
- Farklı araştırma metodları ve bakış açılarını anlayarak ufkunuzu genişletebilirsiniz.
- Yurtdışında yaşamayı deneyimlemek için çok iyi (ve belki bir daha gelmeyecek) bir fırsat.
- Alanında uluslararası saygınlık sahibi profesyonellerle tanışma ve çalışma imkanı tanıyabilir.
- Altyapı (örneğin, arşivler ve kütüphane katalogları) ve teknoloji avantajı sağlayabilir.
- Yaşam standardınızı yükseltebilir.
- İş imkanlarınızı (sonradan Türkiye’ye dönmeye karar verseniz bile) ciddi anlamda artırabilir.
- Dil yetkinliğinizi artırır.
Bu yazıda iyisiyle kötüsüyle yurtdışında doktora yapmanın şartları ve başvuru koşullarından bahsettik. Umarız yardımcı olmuştur. Aklınıza takılabilecek diğer konular için önerdiğimiz 3 yazıyı da aşağıda bulabilirsiniz:
