Türkiye’de devletimizin sunduğu sosyal güvenlik hakkı yalnızca Türkiye’de ikamet eden değil yurtdışındaki Türk vatandaşlarını da kapsamaktadır.
Tabii bu konu yalnızca Türkiye özelinde de değil, bireylerin kendi ülkelerinde ya da başka bir ülkede çalışmasının karşılığı olarak sosyal güvenlik haklarına erişmesi, ülkelerin en önemli sosyal politika çalışmalarından biri olarak değerlendirilir. Yurtdışı borçlanma yoluyla yurtdışından Türkiye’de emeklilik de ülkemizin gurbetçi vatandaşlarımıza sunduğu hizmetlerden biridir.
Ülkemiz nüfusuna kayıtlı vatandaşlarımız, yurt dışından Türkiye’de emeklilik koşullarını karşılayarak sosyal güvenlik bünyesinde yer almayı amaçlamaktadır. Yurt Dışından Türkiye’de Emeklilik adlı yazımızda yurt dışı borçlanma, emekli aylığı ve sosyal güvenlik sözleşmeleri ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
1960’lı yılların başından itibaren Türkiye dışına düzenli göç hareketi başlamıştır. Çalışma ve yeni bir hayat kurma düşüncesi ile diğer ülkelere başvuran kişilerin ilk tercihi Batı Avrupa ülkeleri olmuştur. Özellikle bu göç Almanya üzerinde yoğunlaşmıştır. Ardından tabii ki bu vatandaşların haklarına yönelik de birçok düzenleme gerekmiştir.
Yurt dışında yaşayan vatandaşların, en doğal hakları olan sosyal güvenlik hakkına erişebilmeleri için uluslararası sözleşmeler düzenlenmiştir ve kanun olarak kamuoyu ile paylaşılmıştır.
Şu an hali hazırda yurtdışında çalışan 3 milyonun üzerinde Türk vatandaşı vardır ve yurtdışında çalışmak konusunda talep de yıllar geçtikçe artmaya devam etmektedir. Bu kişiler, aile bireyleri ile birlikte değerlendirildiğinde ülkemiz ve çalıştıkları ülkelerin mevzuatlarına göre aylık kazanma hakkına sahip olmaktadır.
Ülkemiz yurt içindeki ve yurt dışındaki hizmetlerin birleştirilerek emekli olma seçeneği sunarken, borçlanma yoluyla da tam aylık kazanma şansı elde edilebilir.
22 Mayıs 1985 tarihinde yürürlüğe giren 3201 sayılı “Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” çıkarılmıştır. Yeni kanunun yürürlüğe girince bu konunun çözümü yolunda ilk adım atılmıştır. O günden bugüne gelen değişiklikler olsa da bu kanun bu noktada işin temelini oluşturan kanun halindedir.
Yapılan değişiklikler ile 18 yaşını doldurmuş ve yurt dışında çalışmakta olan Türk vatandaşlarına önemli haklar verilmiştir. Yurt dışında çalışarak geçirdikleri süreleri, bir yıla kadar işsiz kalınan süre ile hiçbir işte çalışması olmayan ev kadını olarak geçen sürelerin belgelendirilmesi koşuluyla borçlanılması ve emeklilik hakkını kazanması sağlanmıştır.
3201 kanun neticesinde yurt dışından Türkiye’de emeklilik hakkını kazanmak isteyen kişilerin çalıştıkları ülke fark etmeksizin gerekli koşulların yerine getirilmesi halinde çalıştıkları sürenin borçlanılarak sosyal güvenlik kapsamında değerlendirilmesi sağlanmıştır.
Yurtdışından Borçlanma için Türkiye’nin Anlaşmalı Olduğu Ülkeler
Türkiye, 28 ülke ile ikili sosyal güvenlik sözleşmesi imzalayarak yurt dışında çalışan vatandaşlarının sosyal haklarını korumuştur ve artmasını sağlamıştır.
Sözleşmenin imzalandığı ve yürürlüğün devam ettiği ülkeler Norveç, İsveç, Danimarka, Fransa, İsviçre, Avusturya, Belçika, Hollanda, Almanya, İngiltere, Arnavutluk, Bosna Hersek, Çekya, Romanya, Kanada, Gürcistan, Azerbaycan, Makedonya, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Karabağ, Güney Kore, İtalya, Sırbistan, Slovakya, Hırvatistan, Libya ve Lüksemburg’dur.
Devletler arasında imzalanan ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri ile:
- Aile fertlerinin aile yardımlarından faydalanmaları,
- Hastalık durumlarında sigortalı kişinin ve ailesinin, diğer ülkede bulundukları sırada ülkenin sağlık yardımlarından faydalanmaları,
- Anlaşmanın taraflarından biri olan ülkelerde çalışan kişilerin emekli aylığı almaya hak kazanması ve ikametini diğer ülkeye aldırsa dahi maaşını almaya devam etmesi sağlanmıştır. Ayrıca emekli aylığı almak için gerekli yaşı diğer ülkeye döndükten sonra tamamlayan kişinin emekli aylığına bağlanması güvence altına alınmıştır.
- Sigortalı kişinin vefatı halinde, hak sahipleri sıfatıyla yer alan aile fertlerine dul ve yetim aylığının bağlanması,
- Sözleşmeyi imzalayan ülke vatandaşlarının hak ve yükümlülük bakımında aynı işlem görmeleri sağlanmıştır.
İkili sosyal güvenlik sözleşmeleri sayesinde yurt dışından Türkiye’de emekli olmak düşüncesine sahip olan kişilerin bu durumdan yararlanmasının yolu açılmıştır. Çalışan sigortalı kişiler, yurt dışından Türkiye’de emeklilik hesaplaması yaparak ilgili şartları sağlamak için borçlanma uygulamasına katılmaktadır.
Yurt dışı hizmetlerin borçlanma kriterleri
3201 sayılı kanuna göre, yurt dışı hizmetlerin hangi durumlarda değerlendirileceği ve hangi durumlarda borçlanma uygulamasına katılabileceği net olarak ifade edilmektedir. Yurt dışından Türkiye’de emekli olmak düşüncesine sahip kişilerin aşağıdaki maddeleri dikkatle incelemesi gereklidir.
3201 sayılı kanuna göre aşağıdaki süreler borçlanma kapsamına dahil edilir:
Ev kadını olarak geçirilen süreler: Kadının medeni durumuna bakılmadan, sigortalı olduğu sürecin dışında yurt dışında bulundukları süreler,
İşsizlik süreleri: Sigortalı dönemler arasında veya sonunda bir yıla kadar olan işsizlik süreleri,
Sigortalılık süreleri: Yurt dışında sigortalı olarak çalışan süreler borçlanma kapsamına dahil edilmektedir.
3201 sayılı kanuna göre aşağıdaki süreler borçlanma kapsamına dahil edilmez:
- Yurt dışında çalıştıkları halde sigorta çalışmaları Türkiye’de olan kişilerin yurt dışındaki çalışma süreleri,
- İşsizlik ve ev hanımlığı için kısmi aylık verilen süreler,
- Türk vatandaşı değilken yurt dışındaki çalışma süreleri,
- 18 yaşını doldurmadan önceki dönemlerde işsiz, sigortala veya ev kadını olarak geçirilen süreler,
- Almanya’da Türk işverenlerince üstlenilen çalışmalarda geçici görevde bulundukları süreler borçlanma kapsamına giremez.
Türkiye ve Yurt dışındaki sigortalılık süreleri çakışırsa ne olur?
Kamu görevlisi olarak görev yapılan çakışma halinde, sözleşmeli ülkelerde geçen çalışma süreleri değerlendirilmektedir.
Bağımsız çalışan statülerinin çakışması halinde sözleşmeli ülkelerdeki sigortalılık süresi geçerlidir.
Yurt dışında işçi statüsündeki görevlerin çakışması halinde, SGK tarafından yurda giriş ve çıkış kontrolleri neticesinde herhangi bir çalışmaya rastlanmamış ise yurt dışı çalışmalar dikkate alınır.
Türkiye’de geçen hizmet süreleri ile yurt dışı borçlanma sürelerinin birleştirilmesi sonucunda, yurt dışından Türkiye’de emeklilik kazanma fırsatının koşulları belirlenmektedir. Emekli aylık miktarının belirlenmesi, borçlanma yapılan tarihler ve ödenen primler büyük etkenlerdir.
4/a kapsamında yapılan borçlanmaların dağılımı emekli aylıklarının hesaplanmasını oldukça etkilemektedir. Borçlanma süresinin bir kısmının 2000 öncesi olması durumunda gösterge sistemi, 2000-Eylül 2008 dönemi 4447 sayılı Kanun hükümleri, Ekim 2008 itibariyle borçlanma süresinin 5510 sayılı Kanun dönemine olması durumunda karma sisteme göre emekli aylığı hesaplanması yapılmaktadır.
Yurtdışı Borçlanma için Prim Hesaplaması
Borçlanma yaparak emeklilik fırsatından yararlanacak kişiler, prim esasının tespit edilmesinin ardından asgari ücret ile 7.5 katına kadar aralıktan tercihlerini yapmaktadırlar.
2020 yılı için prime esas kazancın alt sınırı 98.10, üst sınırı 735,75 TL olarak belirlenmiştir. Yurtdışı borçlanması 2019 yılından beri yüzde 45 üzerinden yapılmaktadır. Yani günlük minimum borçlanma alt sınırı 44,14 TL, üst sınır ise 331,08 TL olmuştur.
Yani minimum değer üzerinden yıllık bir hesaplama yaparsak 360 gün için 15.892 TL prim ödenmesi gerekmektedir.
2021 Güncellemesi: 2021 yılında yurtdışı borçlanma için prim ödemesi asgari ücretteki artışla birlikte 44,14 TL’den 53,66 TL’ye yükseldi. Bu durumda örneğin 7200(20 yıllık) günlük prim ödemesi 386.352 TL’ye çıktı
Yurt dışında çalışıp Türkiye’de sigortalı olmak: Yurt dışı borçlanması nasıl hesaplanır?
Yurt dışı borçlandırması ile kişilerin prim gün sayılarına eklemeler yapılarak emekliliğe daha erken kavuşmaları sağlanmaktadır. Yurt dışından Türkiye’de emeklilik hesaplaması yapmak için yine primler esas alınmaktadır.
Sigortalı veya hak sahibi olarak adlandırılan kişilerin, primi esas alan günlük kazanç limitleri arasında, kendileri tarafından belirlenecek olan günlük kazancın %45’i üzerinden hesaplanmaktadır. Bu hesaplama, borçlanmak istenilen dönemdeki günlük kazancın alt ve üst noktalarından yapılmaktadır.
Yurt dışı borçlanma başvurusu Sosyal Güvenlik Kurumları tarafından kabul edilmektedir. Yurt dışı borçlanma hesaplaması ile ortaya çıkan prim ödemeleri, kişiye tebliğ edilen tarihten itibaren en geç bir ay içerisinde ödenmelidir. Bir ay içerisinde primlerini yatırmayan kişilerin yeniden başvurması ve işlemleri tekrar etmesi gereklidir. Prim ödenmemesi durumunda herhangi bir cezai şart bulunmaz.
Yurt dışında çalışan kişiler, borçlanma işlemi sırasında sigortalı olarak çalıştıkları dönemin sadece bir kısmını ilgili kuruma bildirmiş ise ilerleyen zamanda geri kalan süreyi de bildirme şansına sahiptir. Yeniden borçlandırma yapılması için başvurunun tekrarlanması gereklidir.
Emekliliğinin ardından Türkiye’ye yerleşmiş ve yurtdışından da emekli aylığını alan kişilerin daha önce hazırladığımız yurtdışından IBAN’A para gönderme yazımızı da okumasını tavsiye ederiz. Böylece yurtdışından aldığınız emekli aylığını en az kayıpla nasıl Türkiye’ye getirebileceğinizi de öğrenmiş olacaksınız.
Hem yurtdışında çalıştığınız ülkede hem de Türkiye’den emekliliğin tadını çıkarmak isteyenler için hazırladığımız Yurt Dışından Türkiye’de Emeklilik adlı yazımızda, ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinin ne olduğu, kimler arasında uygulandığı, borçlanma kapsamı ve borçlanmanın nasıl hesaplandığı hakkında bilgilere yer verdik.
